Przejdź do głównej zawartości

Napij się ze mną kawy, a w zamian otrzymasz moją książkę!

Napij się ze mną kawy, a w zamian otrzymasz moją książkę!
Barbara Bereżańska

Aktywizacja podopiecznych w warunkach domowych



Byłam kiedyś u seniorki, z którą gnałam z jednych zajęć na drugie. Czy przynosiły one korzyści? Trudno stwierdzić. Starsza pani z pewnością lubiła śpiewać. Inne zajęcia, moim zdaniem, to było rzucanie ziarenek zboża na skałę. Przyglądałam się, doceniałam możliwości, jakie mają ludzie starsi i chorzy w Niemczech. Jednocześnie zastanawiałam się z jaką obojętnością podchodzą do tego ich dzieci. Myślę, że w obliczu takich możliwości i dobrobytu, wysłać matkę na zajęcia to nie sztuka. Sztuką jest wysłać chorych na zajęcia, które wnoszą coś pozytywnego w ich życie.

Na kilkanaście zleceń tylko tam spotkałam się z „aktywną” seniorką. W każdym innym miejscu moi podopieczni całymi dniami przesiadywali w domu. Większości z nich nikt nie odwiedzał. Nikt do nich nie dzwonił. Nigdzie nie wychodzili. Wielu z nich nie miało ochoty na zwykły spacer. Z jedną jedyną seniorką grałam w gry planszowe. Nie jesteśmy terapeutami. Nie jesteśmy zawodowymi, wykształconymi opiekunkami, które w sposób profesjonalny aktywizują osoby starsze. Czy jednak możemy w jakiś sposób pomóc podopiecznym, by byli aktywni? By w ich życiu coś się działo. By każdego dnia mieli pewne zadanie do wykonania? By nie siedzieli w  ciszy, samotności, w bardzo szybkim tempie zamieniając się w roślinkę. Moim zdaniem opiekunka ma ogromny wpływ na aktywność podopiecznych i jej praca jest podstawą aktywizacji.

Pewnie wielu z Was powie: „Jestem pomocą domową”. Owszem. I o takiej aktywizacji chcę napisać. O aktywności seniorów w codziennych czynnościach.

Zaczyna się ona już rano, gdy podopieczny się myje i ubiera. Na ile Wasz podopieczny może się umyć i ubrać sam? Pomagacie, czy wykonujecie większość czynności za niego, by było szybciej, by było lepiej? Po raz kolejny powiem: „nie bądźmy perfekcyjni”. Pozwólmy seniorowi ubrać się samemu, jeśli w pewnym stopniu sobie jeszcze z tym radzi. Nie powinniśmy się przy tym niecierpliwić, pouczać, krytykować, stać nad osobą starszą wprowadzając ją w zakłopotanie. W międzyczasie można się czymś zająć, zerkając na nią kątem oka, lub prowadzić dyskusję w taki sposób, by senior nie odczuwał, że czas płynie, a my stoimy i czekamy, by w końcu uporał się z ubieraniem. Moim zdaniem zadaniem opiekuna jest dać podopiecznemu uczucie, że wszystko przebiega w taki sposób, jak powinno, że sobie świetnie radzi, że dla nas ta sytuacja jest najnormalniejszą rzeczą pod słońcem. Senior powinien mieć wrażenie, że jest samodzielny. Jest wtedy aktywniejszy, serdeczniejszy, nie traci optymizmu i chęci do tego, by przeżyć kolejny dzień.

To samo tyczy się pielęgnacji. Czy senior wyczyści protezę tak samo dobrze, jak my? A czy nie jest ważniejsze, że zrobi to sam? Kiedyś czytałam, jak opiekunka pytała się, jak wsadzić podopiecznemu protezę. Nie wiem. Rzadko mam do czynienia z protezą. Miałam jedną podopieczną, której musiałam przypominać o jej pielęgnacji i czasami faktycznie wsadzała ją w drugą stronę. Wystarczała jednak mała wskazówka i odrobina cierpliwości i kobieta sobie radziła. Być może nie miałam ciężkich przypadków, ale gdy wyręczacie w czymś podopiecznych, zastanówcie się proszę, czy oni na pewno nie mogą zrobić tego sami. Są wolnymi ludźmi, czasami ich świadomość jeszcze funkcjonuje. Raz lepiej, raz gorzej. Dajmy im odrobinę poczucia, że są samodzielni, że coś potrafią, jeśli nawet nie do końca to jest prawdą. Po pierwsze wykonywanie takich zwykłych czynności przedłuża ich sprawność fizyczną. – Zapięcie np. zamku w kurtce to doskonałe ćwiczenie. Po drugie ma to ogromny wpływ na ich psychikę. Ludzie starsi, z demencją często popadają w depresję. Jest ona wynikiem nie tylko samotności, ale i bezradności, starości, zależności od drugiej osoby. Czują się niepotrzebni. Czują się ciężarem dla innych. Jeśli w pewnym stopniu sami wykonują te czynności, dodaje im to siły, wiary i mają pewien cel. Dla nich to duże wyzwanie, wydarzenie i osiągnięcie, jeśli udaje im się być w miarę samodzielnym człowiekiem. Myślę, że w ten sposób zachowują swoją godność.

Spotkałam się ze zmienniczkami, które są niezwykle niespokojne przy posiłkach. Biegają, poganiają podopiecznych, myślą za nich, wprowadzają zamieszanie. Sama na obecnym zleceniu początkowo nie miałam cierpliwości przy stole, chociaż zazwyczaj to ja jestem tą osobą, która długo przy nim siedzi i nie prędko od niego odchodzi. Tutaj jest inaczej. Denerwowałam się, że podopieczny mało je. Czułam się nieswojo jedząc w milczeniu. Miałam wrażenie, ze to takie niekulturalne, niemiłe. W pewnym momencie zdałam sobie z tego sprawę, że to jest zupełnie normalne. To są starzy ludzie. Chorzy ludzie. Oni funkcjonują inaczej niż ja. Potrzebują więcej czasu, by pomyśleć. Być może na początku czuli się również skrępowani. Kilka razy zwróciłam panu uwagę, że je mało. Winiłam za to jego żonę. Nagle kobieta zaczęła pilnować męża, by więcej jadł. I wtedy wpadłam na to, że dla nich nawet zwykły posiłek jest nie lada wyzwanie. Seniorka bardzo musi się koncentrować przy jedzeniu. Trzęsą się jej ręce. Z ledwością trzyma filiżankę. Ma problemy z pokrojeniem chleba, z nabraniem pomidora na kanapkę. Dlaczego wcześniej nie pomyślałam, że ona po prostu jest tak bardzo skoncentrowana na tym, by sama poradziła sobie z posiłkiem, że nie była w stanie dostrzec, co robi i co je jej mąż? Ja siedząc przy stole z łatwością obserwuję całe otoczenie. Oni widzą kawałek stołu przed sobą i są całkowicie pochłonięci tym, by poradzić sobie ze spożyciem posiłku. Gdy zdałam sobie z tego sprawę, daję im jeszcze więcej czasu. Przestałam się przejmować ciszą przy stole i mówić o pierdołach na siłę. Nic ich nie rozprasza. Senior w tej ciszy chyba może lepiej się skoncentrować i pomyśleć, bo nawet już seniorka nie przypomina mu, że ma więcej jeść. Czasami, ku memu przerażeniu sięgnie nawet po trzecią kromkę chleba. Nie odzywam się jednak. Mam do niego jeszcze tyle zaufania i wierzę, że wie co robi. W ogóle na początku myślałam, że on kompletnie nic nie pamięta. Teraz coraz częściej zastanawiam się, ile on wie w danej chwili.

Mamy już pielęgnację, ubieranie i jedzenie za sobą. Być może niektórych zaskoczę, ale senior może też pomóc w obowiązkach domowych. Nie każdy chce. Zdarzają się tacy, którzy sądzą, że w tym celu została zatrudniona opiekunka, by ich wyręczyć. Krzywdzą się na własne życzenie i nigdy nikogo do niczego nie zmuszam. Są jednak seniorzy, którzy chętnie zajmują się swoim domem. Przecież to ich dom. Pozwólmy im na to. Jakie czynności mogą wykonywać? Np. podlewanie kwiatów. Eleonora zniszczyła dwa kwiatki tarasowe. Raz zatopiła je wodą. Następnie wyciągnęła z donicy, by woda wyleciała i je wysuszyła. Ratowała je następnie wsadzając do donicy bez dziur. Nie wiem, czy kwiaty zostały utopione, czy ususzone. Szkoda mi ich było niesamowicie. Ale pomyślałam: „niech sobie robi, ma jakiś cel”. Sama sobie pierze i wywiesza pranie. Rzeczy ze sznurków najczęściej zbieram ja, ale te, których nie trzeba prasować zostawiam im w sypialni, żeby sobie sami poukładali i porozkładali do szaf. Składanie bielizny, ręczników bardzo często zostawiam seniorom. Mogą również pomagać w wycieraniu naczyń, rozkładaniu ich do szaf, nakrywaniu do stołu i sprzątaniu z niego. Są przydatni w wycieraniu kurzy. Zajęcie te niesamowicie ich pochłania. Przekładają swoje skarby i mają uczucie, że robią coś niezwykle ważnego. Dbają o estetykę przełożonych przedmiotów. Wkładają w to całe swoje serce . Większość moich podopiecznych sama wietrzy i ścieli łóżka. Robią to lepiej i dokładniej niż ja. Jak widać nie zawsze jest potrzebny chińczyk, do którego wielu seniorów ciężko namówić. Nie dziwię im się. Jeśli wcześniej nie grali w gry planszowe, traktując tego jako dobrej rozrywki, dlaczego na starość mieliby to polubić? Jeśli jeszcze logicznie myślą i nie widzą w tym żadnych korzyści? Oni myślą bardzo praktycznie. Myślę, że chętniej zrobią coś pożytecznego, co nadaje ich życiu sensu.

Jeśli znamy język niemiecki, warto zainteresować się gazetą, którą oni czytają, programem, który oglądają, by wiedzieć, o czym mówią i być dobrym rozmówcą. Kilka minut dziennie zwykłej rozmowy o ważnych sprawach, a nie o niebie i chlebie, daje im uczucie, że jeszcze nie jest z nimi źle, a przede wszystkim, że osoby im towarzyszące mają do nich szacunek i widzą w nich dobrych partnerów do dyskusji. Czasami jej poziom jest zaniżony, ale oni nie muszą tego odczuwać. Nie traktujmy podopiecznych, jak osoby, które postradały wszystkie zmysły. Być może, a raczej z pewnością są momenty, gdy nie rozumieją, co się wokół nich dzieje. Pamiętajmy jednak, że są również chwile, w których są wszystkiego świadomi. 

Komentarze

  1. Bardzo interesujacy i pouczajacy artykul ��
    Dodala bym do tego jeszcze ,ze Seniorow nalezy pytac na co maja ochote.Np przy posilkach czy chca sera czy wedliny.Czy maja ochote posiedziec na kanapie czy fotelu czy chca sie przejsc czy nie.Szczegolnie dla osob demencyjnych wazne sa ich decyzje.Dziwne ,ale swoich decyzji tak szybko nie zapominaja ��

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Zgadza się. W życiu codziennym to oni powinni w dużym stopniu decydować o tym, co i jak robią lub przynajmniej mieć takie uczucie. Nie powinno się im nakazywać tylko delikatnie pokierować np. zwykłym pytaniem, czy ma na coś ochotę lub dać dwie różne propozycje. W ten sposób to jednak my nadajemy sprawom kierunku, ale podopieczny ma wrażenie, że on zadecydował.

      Usuń
  2. Dobra robota, przypomnień nigdy za wiele. Faktycznie czasami wyręczam bo nigdy bym się nie doprosiła , albo po fakcie miala dwa razy więcej roboty. Niemniej tam gdzie widzę możliwości aktywuję na wszelkie sposoby. Wygrzebałam w spadku po wnukach planszówkę, syn dziadka się uśmiał, bo ojciec nigdy nie grał. Po tygodniu pokazałam synowi zdjęcia jak gramy. Mina bezcenna. Teraz dziadek sam przypomina, ze czas na rundkę. Kilka innych perełek aktywacyjnych tez wprowadziłam ku zdumieniu syna a dumy dziadka. Tak jak napisałaś, poczuł sie dowartościowany, że on jeszcze coś może, coś umie i teraz tylko sie śmieje jak chce wprowadzić znowu jakąś innowację. Chwile sie droczy że nie chce a za moment chce by mu pokazać jak ma to cos robić. I pomyśleć ze ten człowiek całymi dniami tylko leżał w łóżku i patrzył w sufit, bo tv nie lubi oglądać a w domu nie ma ani jednej książki.

    OdpowiedzUsuń
  3. Brawo ja, bo dzis oglądał ze mną mecz, którego normalnie nie lubi.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Pisałam wiadomość i się nie wyświetliło. Proszę o kontakt na maila: barbaraberezanska@onet.pl do damaris piszę 😊

      Usuń

Prześlij komentarz

Dziękuję za komentarz. Cieszę się, że zainteresował Cię mój artykuł. Pozdrawiam. Barbara Bereżańska

Najpopularniejsze artykuły w ostatnim tygodniu

Noce saunowe – sposób na relaks doskonały

Artykuł gościnny W dobie wszechobecnego pośpiechu i ciągłej gonitwy za sukcesem, znalezienie sposobu na relaks i odpoczynek staje się nie tylko pożądane, ale wręcz niezbędne dla zachowania równowagi psychicznej i fizycznej. Wśród wielu metod na odprężenie, noce saunowe wyłaniają się jako jedna z najbardziej atrakcyjnych opcji, łącząc w sobie zarówno korzyści dla ciała, jak i dla ducha. Odprężenie ciała i umysłu Sauna jest miejscem, gdzie tempo życia zwalnia, a myśli stopniowo ustępują miejsca błogiemu relaksowi . Wysoka temperatura i charakterystyczna atmosfera sauny sprawiają, że mięśnie rozluźniają się, a napięcie z ciała ucieka z każdym wydychanym tchem. Regularne korzystanie z sauny przyczynia się do redukcji stresu i napięcia nerwowego, oferując jednocześnie chwilę ucieczki od codziennych obowiązków i problemów. Ponadto, sesje saunowe mogą być doskonałym sposobem na medytację i praktykę uważności, pomagając skupić się na teraźniejszości i własnych odczuciach. Korzyści zdrowot

Wielkanoc w Niemczech – niemieckie słownictwo oraz zwyczaje

Wielkanoc w Niemczech daje pretekst, by ozdobić nie tylko mieszkanie, ale również ogród, który budzi się do życia. Na drzewkach forsycji pojawiają się kolorowe jajeczka. Podobnie, jak w Polsce, typowe dla tego okresu kwiaty to żonkile. Nie spotkałam się w Niemczech z barankiem wielkanocnym. Natomiast króliczek wielkanocny gości w każdym domu. W sklepach półki uginają się od kolorowych pisanek, które można kupić jeszcze długo po świętach. Jeśli chodzi o obrządki kościelne, to nie różnią się one aż tak bardzo od naszych. Jak wygląda Wielki Tydzień w Niemczech Wielki Tydzień, to tydzień przed Wielkanocą. Zaczyna się on Niedzielą Palmową. Niedziela Palmowa to ostatnia niedziela postu. Tydzień wcześniej w kościołach zasłaniane są wszystkie krzyże oraz ołtarze. W Niedziele Palmową święcone są palmy , które kolejnego roku w Środę Popielcową są palone. Wierni naznaczają sobie znak krzyża na czole popiołem uzyskanym ze spalonych palm. Wielki Czwartek – Ostatnia Wieczerza W Wielki Czwartek m

Dlaczego należy bielić pnie drzew owocowych?

Artykuł gościnny Bielenie pni drzewek owocowych to kluczowy element utrzymania ich w dobrej kondycji zdrowotnej. Jest to jeden z często pomijanych kluczowych aspektów pielęgnacyjnych, co jest ogromnym błędem. W dzisiejszym artykule odpowiemy sobie na pytanie - dlaczego warto bielić drzewka owocowe? Podpowiemy również, kiedy należy to robić. Zapraszamy! Dlaczego powinno się bielić pnie drzew owocowych? Proces bielenia drzewek owocowych ma na celu zabezpieczenie ich kory przed uszkodzeniami , które powodują drastyczne zmiany temperatury powietrza. Prawidłowo zabielony pień odbija promienie słoneczne, co zapobiega jego przegrzewaniu. Ma to szczególne znaczenie nie w okresie letnim, ale we wiosennym czy jesiennym. Wówczas wtedy właśnie występują najdrastyczniejsze amplitudy. W słoneczne dni kora się nagrzewa, zaś nocą - łapie ją przymrozek. Jesienią drzewa owocowe nie posiadają liści, przez co są szczególnie wrażliwe na oddziaływanie czynników zewnętrznych . W wybielonych pniach nie zos

Czy dieta bogata w gluten może powodować tycie?

Artykuł gościnny Czy zastanawiałeś się kiedyś, czy dieta bogata w gluten może przyczyniać się do przybierania na wadze? Gluten, obecny w wielu codziennych produktach, jest często w centrum dyskusji o zdrowym odżywianiu. W tym artykule przyjrzymy się faktom dotyczącym glutenu i jego wpływu na wagę, a także jak zrównoważona dieta może pomóc w utrzymaniu zdrowej masy ciała, niezależnie od obecności glutenu. Co to jest gluten i gdzie go znajdziemy? Gluten, znajdujący się głównie w pszenicy, jęczmieniu i życie. To białko, które nadaje elastyczność i puszystość wielu produktom spożywczym, takim jak pieczywo, makarony czy ciastka. Jego rola w przemyśle spożywczym jest znacząca, ponieważ to właśnie gluten odpowiada za charakterystyczną teksturę tych produktów. Choć jest obecny w wielu codziennych pokarmach,  nie każdy organizm toleruje gluten w ten sam sposób . Dla niektórych może być on źródłem problemów zdrowotnych. Reakcja organizmu na gluten różni się w zależności od jednostki. U niektó

Jak stosować naturalne nawozy granulowane

Artykuł gościnny Uprawa roślin wymaga odpowiednio przygotowanej gleby, która musi być regularnie nawożona, by dostarczyć niezbędnych do prawidłowego wzrostu witamin i minerałów. Świeży obornik nie zawsze można kupić, a zapach jego niestety nie należy do najprzyjemniejszych. Alternatywą jest naturalny nawóz granulowany, który ma różne zastosowanie ze względu na źródło jego pochodzenia. Jak stosować taki obornik i jakie rodzaje są do wyboru? Jakie związki zawarte są w naturalnym nawozie granulowanym? Obornik granulowany przypomina wyglądem pellet i jest wytwarzany ze świeżego obornika , który wcześniej jest kompostowany, fermentowany, suszony i podlega granulacji. Dzięki takiemu procesowi nie traci on swoich właściwości, jest w naturalny i łatwy do użycia. W takim nawozie znajdują się cenne składniki mineralne w postaci azotu, fosforu, potasu, siarki czy magnezu. Oczywiście zawierają one również inne mikroelementy w zależności od tego, od których zwierząt pochodzą.  Dlaczego warto sto

Pożyczki bez BIK – co warto o nich wiedzieć? Poradnik dla osób z negatywną historią kredytową!

Artykuł gościnny Osoby z negatywną historią kredytową mają trudności w uzyskaniu tradycyjnych pożyczek. Banki i instytucje finansowe weryfikują historię kredytową klientów przed udzieleniem dostępu do dodatkowych środków na koncie. Jednym z rozwiązań dla takich osób są pożyczki bez BIK, czyli bez weryfikacji w Biurze Informacji Kredytowej. Przedstawiamy poradnik dla osób z negatywną historią kredytową, które rozważają skorzystanie z pożyczki bez BIK. Co to są pożyczki bez BIK? Pożyczki bez BIK to pożyczki, które nie wymagają weryfikacji klienta w Biurze Informacji Kredytowej. BIK to instytucja, która gromadzi informacje o historii kredytowej każdego z nas. Banki i instytucje finansowe regularnie korzystają z informacji zgromadzonych w BIK, aby ocenić ryzyko związane z udzieleniem pożyczki. W przypadku pożyczek bez BIK, informacje te nie są brane pod uwagę. Warto jednak pamiętać, że pożyczki bez BIK są zazwyczaj droższe, niż tradycyjne pożyczki. Oprocentowanie i koszty pożyczki są wy

Andrzejki w SPA - jak zrelaksować się i wróżyć z wosku

Artykuł gościnny Andrzejki to tradycyjna polska zabawa, która odbywa się w noc z 29 na 30 listopada. W tym dniu ludzie wróżą sobie z wosku, który rozpuszczają w łyżce nad świecą i wylewają do zimnej wody. Zastygły wosk tworzy różne kształty, które mają symbolizować przyszłość. Andrzejki to także okazja do zabawy i integracji z przyjaciółmi. Jednym ze sposobów na spędzenie tej nocy jest wyjazd do SPA, gdzie można połączyć relaks z wróżbami. Oto kilka propozycji, jak zorganizować taką imprezę. Wybierz odpowiednie miejsce Jeśli chcesz zorganizować Andrzejki w SPA, musisz znaleźć odpowiednie miejsce, które oferuje nie tylko zabiegi i basen, ale także salę, w której można urządzić zabawę. Możesz wybrać hotel, pensjonat lub ośrodek wypoczynkowy, który ma własne SPA lub współpracuje z pobliskim. Ważne jest, aby zarezerwować nocleg i salę z wyprzedzeniem, ponieważ Andrzejki to popularny termin . Możesz też skorzystać z gotowych ofert, które niektóre obiekty przygotowują specjalnie na tę okazj

Jak zapobiegać powstawaniu kwaśnych deszczy?

Artykuł gościnny Kwaśne deszcze stanowią jeden z największych problemów ekologicznych współczesnego świata. Ich negatywny wpływ na środowisko, życie ludzi i zwierząt jest ogromny. Powstają w wyniku emisji dwutlenku siarki (SO2) oraz tlenków azotu (NOx), które następnie w atmosferze przekształcają się w kwas siarkowy (H2SO4) oraz kwas azotowy (HNO3). W efekcie, opady atmosferyczne stają się zakwaszone, co prowadzi do szeregu negatywnych konsekwencji. W niniejszym artykule przedstawię, jak można zapobiegać powstawaniu kwaśnych deszczy. Rozumienie przyczyn kwaśnych deszczy Aby skutecznie zapobiegać powstawaniu kwaśnych deszczy, należy zrozumieć ich przyczyny. Głównymi źródłami emisji dwutlenku siarki oraz tlenków azotu są przemysł, transport oraz spalanie węgla brunatnego i kamiennego . Również naturalne procesy, takie jak wybuchy wulkanów, mogą przyczynić się do zwiększenia ilości tych substancji w atmosferze. Żeby przeciwdziałać powstawaniu kwaśnych deszczy, konieczne jest ograniczen

Minimalizm w dekoracjach ścian - prostota, elegancja i harmonia przestrzeni

Artykuł gościnny W dzisiejszym zabieganym świecie, coraz więcej osób szuka sposobów na uproszczenie swojego życia i otoczenia. Jedną z popularnych trendów w dekorowaniu wnętrz jest minimalizm, który skupia się na prostocie, czystości i harmonii przestrzeni. W tym artykule zatytułowanym "Minimalizm w dekoracjach ścian - prostota, elegancja i harmonia przestrzeni", chcemy zapoznać Cię z ideą minimalizmu w kontekście dekoracji ścian. Omówimy zalety minimalistycznych dekoracji, sztukę wykorzystania pustej przestrzeni oraz wpływ koloru i tekstury na minimalistyczne aranżacje. Podpowiemy także jak wybrać odpowiednie elementy dekoracyjne oraz przedstawimy trendy i inspiracje zminimalizowanymi wnętrzami z miasta Poznań. Krok po kroku opiszemy jak stworzyć własną minimalistyczną aranżację ścian oraz udzielimy praktycznych rad dla początkujących w stylowym minimalizmie. Zapraszamy do odkrycia harmonii i elegancji w prostych dekoracjach ścian! Wprowadzenie do minimalizmu w dekoracjach

Czysta energia – jak ją pozyskiwać?

Artykuł gościnny Zapotrzebowanie energetyczne każdego domu jest duże – w większości przypadków energia wykorzystywana jest nie tylko do prawidłowego działania sprzętów elektronicznych, ale też do ogrzania pomieszczeń czy wody użytkowej. Rosnące ceny energii sprawiają, że Polacy coraz częściej poszukują alternatywnych źródeł jej pozyskiwania. Alternatywą dla tradycyjnych dostawców i źródeł może być energia odnawialna. Czym jest i jak ją pozyskiwać? Czym jest czysta energia? Termin „czysta energia” odnosi się do odnawialnych źródeł energii, takich jak woda, wiatr, promienie słoneczne, ale też energii pochodzącej np. z geotermiki. Odnawialne źródła energii to doskonała alternatywa dla klasycznych surowców kopalnych (węgiel, ropa), których złoża maleją, a ich cena może być uzależniona od sytuacji geopolitycznej.  W przypadku czystej energii początkowo wykorzystywana była ona przede wszystkim przez duże firmy. Na terenie Polski przez ostatnie dekady powstawały zarówno farmy fotowoltaiczne